Blogging Guides, News, Tutorial, Tips ...

Хvний хорвоод амьдарч, хvж дэлхийгээр хєндлєн гулд газар тамгалан алхахын тулд хvнд
хоёр хєл заяасан. Энэ бол тэнгэр бурханы хайрласан хишиг. Эрхтэн бvтэн тєрvvлсэн эцэг, эхийн ач. Хvний хорвоог туулах нэгэн насанд хоёр хєлнєєс дутуугvй хэрэгцээтэй єєр хоёр зvйл бий. Нэг нь, хvний дайтай амьдрахад сайн боловсрол шаардагдана. Нєгєєх нь, хvн шиг хvн байхад сайн хvмvvжил хэрэгтэй. Боловсрол, хvмvvжил хоёрыг тэнгэр бурхан хайрладаггvй. Тэдгээрийг хvн єєрийгєє хvчлэн дайчилж, хичээн зvтгэж байж олж авна. Мэдээж, эцэг эх тусална.

Нэгэн гvн ухаантан “Хvн тєрдєг юм биш ээ. Буй болдог юм. Миний бvх амьдрал, ний нуугvй хэлэх юм бол, ердєє л тєгсгєл хязгааргvй хvмvvжих vйл явц юм” гэж хэлжээ. Хvн тєгсгєл хязгааргvй хvмvvжих vйл явцдаа хvн болж тєлєвшдєг байна. Хvvхдийг зэрлэг араатан хvмvvжvvлж, дєрвєєс дээш жил болбол хvн дvрстэй амьтан болж хувирна. Ийм хvн дvрстэй амьтан буюу Мауглийн тухай уран зохиол, хvvхдийн кино бишгvй бий. Хvнийг амьтан болгон хувиргаж чаддаг энэхvv ид шидтэн нь хvмvvжил билээ. “Хvмvvжил бол аугаа их vйл хэрэг. Тvvгээр хvний хувь тавилан шийдэгддэг”. Монголчууд хvн болох багаасаа, хvлэг болох унаганаасаа гэж ярьдаг нь туйлын гvн учир утгатай vг.
“Хvний хvмvvжил тvvний тєрсєн цагаас эхэлдэг. Нялх хvvхэд хэдийгээр ярихгvй, сонсохгvй байдаг ч гэсэн, аль хэдийнээ суралцаж эхэлдэг. Туршлага сургалтаас ємнє буй болдог” гэж нэрт сэтгэгч хэлсэн байна. Хvvхдийн хvмvvжилд хамгийн гол хvмvvс бол эцэг, эх. Бvх аав, ээж хvvхдээ шилдэг сайн хvн болоосой гэж хvсдэг, vvний тєлєє чадах бvхнээ зориулдаг. Эцэг эхчvvд vр хvvхдээ хvмvvжvvлэхдээ айлгах, дураар нь тавих хоёр туйлыг сонгож ашиглах нь элбэг. Хvvхдийг айлгаж хvмvvжvvлнэ гэдэг нь сайн арга ерєєс биш.

Хvvхдvvдийг айлгах замаар тэдэнд зєвхєн жигшvvрт муу чанар, бялангач зан, хулчгар шинж, эрх тушаал хєєцєлдємтгий байдлыг тєлєвшvvлнэ. “Номхотгох, дарангуйлах, хvчирхийлэх замаар олдсон бvхэн хэврэг хуурамч бєгєєд найдваргvй байдаг”. Хvvхдийг хэт их эрхлvvлж, эрх дураар нь байлгаад байвал хосгvй сайн хvн болчих юм шиг тєєрєгдєл зарим эцэг, эхэд бий. Энэ бас зєв арга биш. “Хэрэв хvvхдvvдэд юу хvссэнээ хийхийг, дээр нь ямар нэг гайхамшигийг мєрєєдєн тэнэг зvйл vйлдэх бололцоо олгох юм бол бид хvмvvжлийн хамгийн муу аргыг хэрэглэж байгаа хэрэг бєгєєд улмаар тэдэнд аливаа муу бvхний эх сурвалж болох тэвчээргvй, биеэ тоосон, цор цор хийх муухай зуршлыг буй болгодог” хэмээн аугаа их Г.Гегель хэлсэн байна.

Эцэг, эхчvvд єєрсдийн амьдралын туршлага, vг хэл, vйл хєдлєлєєрєє vр хvvхэддээ хvмvvжлийн тулгын чулууг нь тулж єгнє. Хамгийн чухал хvмvvжлийг хvн єєрєє олж авна. Хvмvvжлийн эд эсийг бvрдvvлэгч нь багш сурган хvмvvжvvлэгчид, vерхдэг найз нєхєд, амьдардаг орчин, тоглодог тоглоом, vздэг кино, уншдаг ном. Ажил хєдєлмєрийн амтыг мэдэрч байж ажилсаг, хєдєлмєрч зан чанар тєлєвшинє. Сайн хvмvvжилтэй болох нь сайн боловсролтой болохын адил хvvхэд залуусын эрхэм дээд эрмэлзэл, эгнэшгvй хvсэл мєрєєдєл нь байх учиртай. Сайн хvмvvжилтэй байж л сайн сайхан амьдралыг цогцлооно.
Хvмvvжлийн доголдолтой хvний амьдрал нь ч доголдолтой, ажил vйлс нь ч доголдолтой. “Хvмvvжил хvнийг єєрийг нь бvтээдэг” юм. Сайн хvмvvжилтэй хvн мэдээж сайн хvн. Сайн хvмvvжил хvнийг хальтрахад нь тулж, хазайхад нь тvшиж, єндийхєд нь тусалж, єєд нь татна. Тvvгээр зогсохгvй “сайн хvмvvжил нь хvнийг муу хvмvvжилтэй хvмvvсээс маш найдвартай хамгаална”.


Vг яриа бол хvмvvжлийн асар хvчтэй зэвсэг мєн. Гэхдээ сайн зvйлд vгээр хєтлєхєєс vлгэрлэж дагуулах нь илvv vр дvнтэй. Сурган хvмvvжvvлэгч А.С.Макаренко хvvхэд хvмvvжvvлэх vйлстээ vгийн ур чадварыг vлгэрлэн vзvvлэх аргатай гайхалтай хослуулж чаддаг байсан гэнэ. Тэрээр “хэцvv хvvхдvvдтэй” ажилладаг байв. Хvvхдvvд сургуульд сурахын зэрэгцээ єєрсдийн хэрэгцээний тємс ногоо, жимс, жимсгэнээ тарьж, арчилж ургуулан хурааж авна.

Сургалтыг хєдєлмєртэй хослуулсан нь харж хандах хvнгvй, орон гэргvй орхигдсон хvvхдvvдэд боловсрол олгохын зэрэгцээ хєдєлмєрийн хvмvvжил тєлєвшvvлэхэд онцгой хэрэгтэй ажил байжээ. Нэг удаа хэдэн хvvхэд алим боловсрох яагаа ч vгvй, тvvхийгээр байхад нь нэлээдийг зулгааж авч байгаад хvмvvжvvлэгч багшдаа баригджээ. Буруу хэрэг хийсэн хvvхдvvдийг А.С.Макаренко дуудаж ухаарлын номлол сургамжаа айлддаг нь энэ сургуульд ёс юм шиг тогтсон заншил. А.С.Макаренко дээр дуудагдана гэдэг хvvхдvvдийн хувьд хамгийн хvсэшгvй зvйлийн нэг. Хэрэг тарьсан хvvхдvvд хэзээ дуудах бол гээд тvгшээд хvлээгээд байж. Их удаан айж тvгшин хvлээсэн боловч дуудсангvй.
Намар боллоо. Хvvхдvvд ургацаа хураалаа. Ургац хураасны дараа ургацын баяр хийж хvн бvрт ургацын дээжээсээ єгдєг уламжлалтай, хvvхдvvдийн хvсэн хvлээдэг єдєр. Єдрийн хоолон дээр хvvхэд бvрийн ємнє єєрсдийн нь хувь болох амтат жимс таваглан тавьсан байлаа. Нєгєє хэргийн эздийн ємнєх таваг хов хоосон. Бидэнд яагаад жимс байхгvй байна гээд дор бvрнээ шуугилдан гомдоллов.

Яг тэр vед нь А.С.Макаренко орж ирлээ. Та нарт яагаад жимс байхгvй байна гэв vv? Та нар єєрсдийнхєє жимсийг аль эрт хураачихсан шvv дээ гэж тэр нухацтай нь аргагvй хэллээ. Бидний ичсэн, зовсон гэдэг туйлгvй. Тvvнээс хойш бид тийм буруу хэрэг дахин хийгээгvй ээ. Манай сургуульд ч ийм явдал давтагдаагvй гэж нєгєєдvvлийн нэг нь хожмоо их нэр хvндтэй хvн болоод дурсамжиндаа єгvvлсэн байна.

Миний нэг унгар найз “Тоглоомоор дамжуулан хvvхдэд техникийн сэтгэлгээ тєлєвшvvлэх нь” сэдвээр эрдмийн зэрэг хамгаалж билээ. Бид тухайн vедээ ямар дэмий сэдэв сонгоо вэ гэж шvvмжлэх аястай байснаа бvтээлийг нь уншаад хэчнээн чухал сэдэв болохыг нь хагас хугас ойлгосон. Тоглоомоор хvvхдийн авьяасыг нээж болно. Тоглоомоор дамжуулан хvvхдэд танин мэдэхvйн зєндєє зvйлийг таниулж мэдvvлнэ. Тоглоомоор хvvхдийн зан авирын тєлєвшилтийг залж чиглvvлэх боломжтой. Хvн єєдтэй хvмvvжихийн чухал vндэс нь тvvний зан авирын тєлєвшилт. Тоглоом хvvхдийн хvмvvжилд маш чухал нєлєєтэй. “Хvvхдийн тоглоомонд асар гvнзгий утга бий” гэж их зохиолч Ф.Шиллер хэлсэн нь зvгээр ч нэг vг биш.

Хvvхэд аливаа юмыг сайн талаас нь хардаг, ямагт гэрэл гэгээтэй талыг нь эрж хайдаг сайхныг мэдрэх мэдрэмжтэй, сайн сайхан руу тэмvvлэх тэмvvлэлтэй болгон хvмvvжvvлэхэд онцгой анхаармаар. “Сайхан мэдрэмж бvхий хvмvvжилгvйгээр єв тэгш хvнийг єсгєн бойжуулж болохгvй”.

Эх нь хvvхдийнхээ биеийг тєрvvлэхээс ухааныг нь тєрvvлдэггvй гэдэг. “Хэнээс тєрсєн нь бус, хэнтэй нийлдэг нь л хvний жинхэнэ мєн чанарыг тодорхойлно” гэх vг бий. Найз нєхдєєр нь чи чухам хэн бэ гэдгийг жишиж дvгнэдэг нь аль ч vндэстний нийтлэг vнэлэмж. Муу хvн сайнтай нєхєрлєвч тєдийлєн сайжирдаггvй. Гэтэл шилдэг сайн нь муутай нийлбэл дорхноо адгийн нэгэн болдог гэнэ. Хортой будаа ганцханыг vйхэд л хоол чинь бvхлээрээ хор болдог шиг хvн нэг л буруу зvйлд оролцоод эхэлбэл хvмvvжил нь бvхэлдээ хорлогдож болохыг мэд. “Зан суртахуун засрахаасаа эвдрэх нь амархан” байдгийг залуу хvн бvр мэдэж байх учиртай.


Хvvхэд залуусыг зєвхєн муу занд сургахгvй байхад хvмvvжил хэрэгтэй тєдийгvй бас тэднийг сайн талаар єєрчлєхєд хvмvvжил зайлшгvй шаардлагатай. “Хvмvvсийг єєрчлєхийн тулд тэднийг хайрлах хэрэгтэй. Тvvнд vзvvлэх нєлєє нь тэдэнд зориулсан хайр халамжаас шууд хамааралтай байдаг”. Тэгээд ч хvмvvжлийн гол vvрэг нь хvнийг ямар ч нєхцєлд хvн байхаар бэлтгэх явдал юм. Хэчнээн хvнд сорилт шалгалт, бэрхшээл хvндрэл учирлаа ч гэсэн хvнээрээ vлдэж чадах хvн байх нь залуус та нарын амьдралдаа мєрдєх зарчим болох ёстой.

“Хvмvvс бол сайн арчилж тордохгvй бол олигтой ургадаггvй ургамал юм” гэж хэлсэн ухаантны зvйрлэл бий. Ер нь муу хvмvvжилтэй хvнийг дахин хvмvvжvvлэхээс хэцvv зvйл гэж vгvй. Буруу єсгєсєн хvvхэд бухын хvзvvнээс хатуу гэж манай євєг дээдэс тунчиг зєв онож хэлсэн байна. Гэхдээ буруу єсгєсєн, муу хvмvvжилтэй хvн бvрийг бvрмєсєн алдагдаж гvйцсэн, тэд тэхийн эвэр тэнгэрт тулж, тэмээний сvvл газар хvрэх vед л засрах байхдаа гэж vзэж зєнд нь хаяж болохгvй.

Тэдэнд хvн ёсоор хандаж, тусалж дэмжих хэрэгтэй. Хvн єєрєє хичээж, єєрийгєє ялан дийлэх сэтгэлийн тэнхээгээ хураан хуримтлуулж чадах юм бол ямар ч муу зан авир, муу хvмvvжлийг засч залруулж болно. Мэдээж хэрэг тодорхой цаг хугацаа шаардагдана. Шарсан жоомыг хэвийн хоол гэж идэж дасах хvртэл хугацаа хэрэгтэй байдгийн адил юм. Хvн буруу дадлаас салж, зєв дадалтай болсноор єєрийгєє болон бусдыг зовоохоо болино.
Хvнийг хvмvvжvvлэхэд гардаг том, жижиг алдаа зєндєє бий. “Хvмvvжvvлэхэд гардаг хамгийн том алдаа бол залуу хvнийг бие даан сэтгэхэд сургадаггvй явдал”. Хvvхэд бvрт єєрийн гэсэн харах, бодох, мэдрэх чадвар бий. Тvvнийг нь томчуул єєрсдийнхєє чадвараар солих гэж оролдох шиг мулгуу явдал байхгvй гэдэг.
Ямар ч vед, ямар ч асуудлаар алтан боломжууд хvvхэд, залуус та нарыг хvлээж байдаг гэдэгт итгээрэй. Харин алтан боломжууд та нарын нvдэнд биш, оюун ухаанд чинь харагдаж байдгийг мэдэцгээ. “Бvх бvтээлээс хамгийн гайхамшигтай сайхан нь сайхан хvмvvжил олсон хvн байдаг”. Хамгийн гайхамшигтай сайханд хvрэх боломж хvн бvрт бий. Яагаад гэвэл “хvн бvр сvvлчийнхээ єдрийг хvртэл єєрийгєє хvмvvжvvлж байх ёстой”.